Ummata Oromoo fi Seenaa diddaa gabrummaa (Hagaa dhaloota Waldaa Maccaa fi Tuulamaatti)

Ummatni Oromoo eerga waanjoo gabrummaa jallatti kufee eegalee, bittaa diinaa tole jedhee hin fudhanne. Bifa hin qindoofneen iyyuu haa ta’u malee, ummatni Oromoo yeroo adda addaatti bifa fi haala adda addaan qabsaawaa tureera. Mee gaggabaabsinee qabsoo diddaa gabrummaa ummatni Oromoo godhe haa ilaallu.

• Bara 1928 fi 1948, ummatni Oromoo Raayyaa fi Azeeboo hacuuccaa mootummaa Haayile Sillaaseen murmuun lola godhaniin loltuu mootummaa Haayilessillaasee injifachuun naannoo isaanii bilisoomfatanii turan. Booda garuu, Haayilessillaaseen, gargaarsa humna qilleensaa Ingilizii, yeroo sana Eden ture gargaaramee humna isaanii cabsuun lafa bilisoomee ture guutummaatti deebisee gabroonfate.

• Bara 1936 Oromoon Wallaggaa, Illuu fi Jimmaa wal-ta’anii konfedereshana ijaarrachuun mootummaa Habashaa jalaa walaba ta’anii jiraachuuf, karaa mootummaa Ingilizii waldaa mootummoota addunyaatti iyyannoo galfatan.

• Bara 1941-42 Oromoonni Shawwaa, Harargee fi Jimmaa gabrummaa Habashaa jalaa walaba ta’anii jiraachuuf iyyata mootummaa Ingilizii bara sana biyyattii bulchuuf aangoo qabutti iyyatanii turan.
  

• Bara 1946 Oromoonni Carcar, Dirree Waleensuu jedhamutti lola waraana Haayilessillaasee irratti bananiin nafxanyaa hedduu fixanii waggaa lamaaf bilisummaan jiraatan. Waggaa lama booda, waraanni Habashaa meeshaa baraatiin loluun humna ummata kanaa cabse. Hoogganoota waraana kana hoogganan keessaa Mummad Jiloo fi Mummaad Jawwee fakkeenya. Bara 1963, ummanni Oromo Baalee mootummaa Haayilessillaasee irratti fincilee, lola godheen, yeroo muraasaaf ummata Baalee mootummaa Habashaa jalaa bilisoomsee ture. Humna kana rukutuuf humni Ingilizii, Isiraa’el fi humni qilleensaa Ameerikaa badii guddaan ummata Oromoo irra akka gahu godheera.
  

• Barri 1964, bara Waldaan Maccaa fi Tuulamaa itti dhalate ture. Waldaan kun waldaa misoomaa fi wal-gargaarsaa kan Oromoo haa jedhamu malee, ummanni Oromoo eenyummaa isaa akka baruu fi eeggatu gochuun, qabsoon wal-harcaasaan bakka bakkaa akka wal-qabatu fi ummata kutaa adda addaa walitti fiduun gaafiin bilisummaa Oromoo bifa qindaawaan akka geggeeffamu gochuuf guddaa gargaare. Waldaan Maccaa fi Tuulamaa waggaa lama keessatti miseensota miliyoona lamaa oli horatee ture. Bara 1967tti, Waldaan kun akka hin sossoone seeraan dhorkamee, hooggantooti isaa 19 hidhaman. Isaan keessaa 4 mana hidhaa turanii bara 1975 mootummaa fashisittii Dargiin ajjeefaman.
  

• Bara 1963/4 Waldaa “Afran Qalloo” jedhamutu baha Oromiyaa, Dirree Dawaatti dhalate, Akeekni waldaa kanaa Afaan fi Aadaa Oromoo kan qarqara badiisaa gahe tiksuu fi dhaloota dhufutti dabarsuu ture. Kana irratti dabalee, Ummatni Oromoo, keessattuu dardarrii fi shamarran kara wallistootaa akka wal-baran gargaaree ture. Waldaan kun, waldaa Maccaa fi Tuulamaa waliin quba wal-qaba ture.